Velayet; ergin olmayan çocuğun korunması ve haklarının temsilini sağlayan bir kurumdur. Boşanma sonrasında velayet hakkının anne ya da babadan birine verilmesinin ardından durumunun değişmesi ve çocuğun menfaatinin gerektirmesi halinde, velayetin değiştirilebilmesi için dava hakkı söz konusudur. 

Velayetin değiştirilmesi davası, velayet kendisinde olmayan anne ya da baba tarafından açılan bir davadır. Velayetin değiştirilmesine neden olacak bir olayın yaşanması ve kişinin velayetten kaynaklanan sorumluluğunu yerine getirmemesi veya çocuğun menfaatinin bu durumdan olumsuz etkilenmesi gerekmektedir. 

TMK madde 183 te "Durumun Değişmesi" başlığı altında şu şekilde bir düzenlenme yer almaktadır: “Ana veya babanın başkasıyla evlenmesi, başka bir yere gitmesi veya ölmesi gibi yeni olguların zorunlu kılması hâlinde hâkim, re'sen veya ana ve babadan birinin istemi üzerine gerekli önlemleri alır.”

Durumun değişmesi hali eğer çocuğun menfaati bakımından velayetin değiştirilmesini gerekli kılarsa, velayet kendinde olmayan ebeveyn tarafından, hakimden gerekli önlemleri alması istenmelidir.

Velayetin Kaldırılması (TMK madde 348 vd.)

Velayetin çocuğun menfaatlerinin korunması amacı güden bir hukuksal kurum olması göz önüne alındığında, çocuğun menfaatini ihlal eden durum ve davranışların mevcut olması halinde buna ilişkin önlemler alınmış fakat önlemlerden sonuç alınamamış ise ya da bu önlemlerin yetersiz olacağı anlaşılıyorsa, hâkim aşağıdaki hallerde velayetin kaldırılmasına karar verir:

•Ana ve babanın deneyimsizliği, hastalığı, başka bir yerde bulunması veya benzeri sebeplerden biriyle velayet görevini gereği gibi yerine getirememesi.

•Ana ve babanın çocuğa yeterli ilgiyi göstermemesi veya ona karşı yükümlülüklerini ağır biçimde savsaklaması.

•Velayet ana ve babanın her ikisinden kaldırılırsa çocuğa bir vasi atanır.

Hakim tarafından verilen velayetin kaldırılması kararı kararda aksi belirtilmedikçe mevcut ve doğacak bütün çocukları kapsayacaktır.

Anne veya Babanın Yeniden Evlenmesi Halinde Velayetin Kaldırılması

Velayete sahip ana veya babanın yeniden evlenmesi başlı başına velayetin kaldırılması için sebep oluşturmaz. Bu evliliğin çocuğun menfaatlerini devamlılık arz edecek şekilde ihlal ediyor olması ve velayet değişikliğinin çocuğun daha menfaatine olması gerekmektedir.

Velayetin Kaldırılması Halinde Ana ve Babanın Yükümlülükleri

Velayetin kaldırılması halinde ana ve babanın çocuklarının bakım ve eğitim giderlerini karşılama yükümlülükleri devam eder.

Durumun Değişmesi Hali: Durumun değişmesi hâlinde, çocuğun korunmasına ilişkin önlemlerin yeni koşullara uydurulması gerekir. Velâyetin kaldırılmasını gerektiren sebep ortadan kalkmışsa hâkim, re'sen ya da  ana veya babanın istemi üzerine velâyeti geri verir.   

Görevli- Yetkili Mahkeme:

Velayetin değiştirilmesi için açılacak davalarda görevli mahkeme aile mahkemesi olmakla birlikte aile mahkemesi olmayan yerlerde aile mahkemesi sıfatı ile asliye hukuk mahkemelerinde dava açılacaktır. Yetkili mahkeme ise genel yetkili mahkeme olup davalının yerleşim yerinde dava açılabilmekle beraber davacı kendi yerleşim yerinde de dava açabilecektir. 

Velayet davaları basit yargılama usulüne tabi olduğundan yargılama süreci çok uzun sürmemektedir. Adli tatilde dahi davanın görülmesine devam edilebilmektedir. 

Velayetin değişen koşullara göre uyarlanabilmesi ve çocuğun menfaatinin gerektirmesi halinde açılacak velayet davalarında, alanında uzman bir avukata danışmak, yaşanabilecek hak kaybının önüne geçecektir.

Av. Fırat Fesih KAYA