Navlun, kelime anlamı itibariyle; “dış ticarette bir yerden başka bir yere ulaştırmak için gemiye alınan eşyanın bütünü ve taşıyıcı tarafından gemisinde taşınacak yük.” demektir. 

Türk Ticaret Kanununda madde 1138 vd. düzenleme alanı bulan navlun sözleşmeleri ; taraflardan birinin bir eşyayı deniz yolu ile taşımayı üstlendiği, diğer tarafın da bunun karşılığında ücret ödemeyi taahhüt ettiği bir sözleşmedir.

NAVLUN SÖZLEŞMESİNİN TÜRLERİ

Kanuni düzenleme gereği navlun sözleşmesi iki tür olarak karşımıza çıkmaktadır. Deniz yolu ile yapılacak olan yük taşımada, taşıyan geminin tamamını veya bir kısmını taşıtana tahsis etmek için taahhütte bulunmuşsa bu sözleşmeye “Çarter Sözleşmesi” ; yapılacak taşıma sadece parça mal olan belirli bir eşyayı kapsayacaksa bu sözleşmeye de “Kırkambar Sözleşmesi”  denilmektedir. 

NAVLUN SÖZLEŞMESİNİN TARAFLARI:

Taşıyan; sözleşme gereği taşınması kararlaştırılan eşyayı teslim alarak deniz yolculuğu boyunca korumayı ve kararlaştırılan limanda teslim etmeyi üstlenen taraftır. Taşıtan; navlun sözleşmesi gereği taşımayı yaptıran kişidir. Yükleten; navlun sözleşmesi gereği taşınacak yükü, taşıyana teslim eden kimsedir. Gönderilen; navlun sözleşmesine göre varma limanında yükü teslim alma hak ve yetkisine sahip olan kişidir.

YÜKLEME-BOŞALTMA

Navlun sözleşmesi gereği yükü taşımakla yükümlü olan taşıyan, yükü almak için gemiyi navlun sözleşmesi ile belirlenen yere demirler. 

Navlun sözleşmesi ile aksi kararlaştırılmadığı müddetçe ya da yerleşmiş teamüller aksi yönde değil ise eşyanın gemiye kadar taşıma masrafı taşıtana, yükleme masrafı ise taşıyana aittir. 

Yükleme müddeti: Aksi kararlaştırılmadıkça, geminin tamamı taşıtana tahsis edildiğinde, gemi yükü alacak hale gelir gelmez kaptan bunu taşıtana bildirir ve yükleme müddeti bu bildirimin yapıldığı günün ertesi gününden itibaren işlemeye başlar. Ancak sözleşme ile kararlaştırılmışsa taşıyan, eşyanın yükletilmesi için yükleme müddetinden fazla beklemeye mecburdur. (Bu fazla müddete "Sürastarya" müddeti denir.( Belirtilmediği sürece süresi 10 gündür.) Yükleme müddeti dışında süre söz konusu olduğu için bu müddette ayrıca ücret ödenmesi gerekecektir.) 

Bekleme müddeti: Yükleme müddeti veya bir sürastarya kararlaştırılmış ise sürastarya müddeti bittikten sonra taşıyan yükleme için fazla bekleme zorunluluğu yoktur. Taşıyan fazla beklemek istemiyorsa, yükleme veya sürastarya müddetinin bitmesinden üç gün önce taşıtana bunu bildirmekle mükelleftir ve bildirimde bulunmazsa yükleme veya sürastarya müddeti, sonradan yapacağı ihbardan itibaren üç gün geçmedikçe bitmez. ( Yapılacak ihbarlar için kanunen herhangi bir şekil şartı öngörülmemiştir fakat karşı tarafa ulaşması gerekmektedir.) Kesin vadenin olduğu hallerde ya da yükletenin bulunmaması halinde bekleme mecburi değildir. Taşıtan, taşıyanın yükleme için beklemeye mecbur olduğu müddetin (Bekleme müddeti) sonuna kadar yüklemeyi tamamlamamış olursa taşıyan, taşıtan sözleşmeden dönmediği takdirde yola çıkabilir. 

NAVLUN SÖZLEŞMESİNİN FESHİ

Yolculuk başlamadan önce sözleşmenin feshi: Taşıtan, taşıyan sözleşme uyarınca yüklemesini tamamlayıp yolculuğa çıkıncaya kadar sözleşmeyi feshedebilir. Bu durumda taşıyan, sözleşmenin feshedilmesinden dolayı yoksun kaldığı kazanç ve o zamana kadar doğmuş olan alacaklarını içeren bir fesih tazminatı söz konusu olur. Elde edilen bir kazanç varsa bu tazminat tutarından indirilir. Eğer sözleşme birden fazla yolculuğu kapsıyorsa, fesih hakkı, henüz başlamış olmayan yolculuklardan her biri için ayrı ayrı veya hepsi için birlikte kullanılabilir.

Yüklemenin hiç veya süresinde yapılmaması

Yüklemenin hiç yapılmaması halinde taşıyanın sahip olduğu haklar şu şekildedir;

Yükleme hiç yapılmadığında taşıyan sözleşmeyi feshedilmiş sayabilir veya yüklemenin yapılması için beklemeye devam edebilir.

TTK madde 1159/2 gereğince; “Taşıyanın, sözleşmenin feshedildiğini kabul edip 1158 inci maddenin ikinci fıkrası uyarınca tazminat isteyebilmesi için beklemekle yükümlü olduğu süre dolduğunda, taşıtana faks mesajı, elektronik mektup veya benzeri teknik araçlarla da mümkün olmak üzere, yazılı bildirimde bulunması zorunludur.”

Eksik yükleme yapılması halinde; taşıyan, yüklemenin tamamlanması için daha fazla beklemek zorunda değildir. Taşıyan, taşıtanın talimatına dayanarak yükleme ve varsa sürastarya süresinden sonra beklemeye devam ederse, bu süre için yaptığı giderlerle bu yüzden uğradığı zarara karşılık tazminat isteyebilir.

Yükleme süresi ve kararlaştırılmış ise sürastarya süresi bittikten sonra, taşıyan, taşınması kararlaştırılan eşyanın tamamı yüklenmiş olmasa bile, taşıtanın istemi üzerine yola çıkmak zorundadır. Bu durumda taşıyan; Sözleşmede kararlaştırılmış olan navlunun tamamını, doğmuş sürastarya ücretini, eksik yükleme sebebiyle yapmak zorunda kaldığı giderleri ve uğradığı zararı, alacakları, eksik yükleme sebebiyle kısmen veya tamamen teminatsız kalmışsa, kendisine ek teminat gösterilmesini isteyebilecektir. 

Yükleme süresinin ve kararlaştırılmışsa sürastarya süresinin sonunda, kararlaştırılan eşyanın tamamı yüklenmemiş ve birinci ile ikinci fıkralara göre talimat da verilmemiş ise, taşıyan, taşıtana faks mesajı, elektronik mektup veya benzeri teknik araçlarla da mümkün olmak üzere yazılı bildirimde bulunup, belli süre içinde talimat verilmesini isteyebilir. Sürenin sonuna kadar talimat verilmezse taşıyan, sözleşmeyi feshedilmiş sayarak 1158 inci maddeden doğan haklarını kullanabilir.

Navlun sözleşmesi ile yapılacak deniz taşımacılığı sırasında taşıtan ve taşıyanın sahip olduğu haklar, taşınacak yük/ eşyanın niteliği vb konular, sözleşme ile ilgili yaşanacak uyuşmazlıklarda önem arz edeceği için, navlun sözleşmesi hazırlanması konusunda deniz hukuku alanında uzman bir avukattan destek alınmasında fayda olacaktır.

Av. Fırat Fesih KAYA