Türk Ceza Hukuk sisteminde yaptırım cezalar ya da güvenlik tedbirleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu makalede ceza yaptırımı başlığı altında yer alan hapis cezası ve adli para cezası ele alınacaktır.

HAPİS CEZALARI

Ceza; bir suçun karşılığında uygulanan yaptırımdır. Hapis cezası süreli, müebbet ya da ağırlaştırılmış müebbet olarak üç ayrı şekilde karşımıza çıkmaktadır.

Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasında hükümlü için hapis cezası hayatı boyunca devam eder, kanun ve Cumhurbaşkanınca çıkarılan yönetmelikte belirtilen sıkı güvenlik rejimine göre çektirilir. Müebbet hapis cezasında da hükümlünün hayatı boyunca devam eder ancak ağırlaştırılmış müebbetten farkı cezanın infaz ediliş şeklinde alınan tedbirler noktasındadır.

Süreli hapis cezası ise; 1 ay ile 20 yıl arasında hükmolunan cezalar için söz konusudur. Eğer hükmedilen ceza 1 yıl ya da daha az süreli ise kısa süreli hapis cezası söz konusu olacaktır.

Kısa süreli hapis cezaları söz konusu olduğunda gerekli şartlar sağlandığında seçenek yaptırıma çevrilmesi söz konusu olabilecektir. Kanun bu kriterleri şu şekilde belirlemiştir; suçlunun kişiliğine, sosyal ve ekonomik durumuna, yargılama sürecinde duyduğu pişmanlığa ve suçun işlenmesindeki özelliklerdir.

Kanunda düzenlenen seçenek yaptırımlar ise şöyledir:

•Adlî para cezası, (Suçun cezası uzun süreli hapis cezası olsa dahi eğer bilinçsiz taksir söz konusu ise hapis cezasının adli para cezasına çevrilebilmesi yönünde kanun hâkime takdir yetkisi tanımaktadır.)

•Mağdurun veya kamunun uğradığı zararın aynen iade, suçtan önceki hale getirme veya tazmin suretiyle, tamamen giderilmesi,

•En az iki yıl süreyle, bir meslek veya sanat edinmeyi sağlamak amacıyla, gerektiğinde barınma imkânı da bulunan bir eğitim kurumuna devam etme,

•Mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, belirli yerlere gitmekten veya belirli etkinlikleri yapmaktan yasaklanma,

•Sağladığı hak ve yetkiler kötüye kullanılmak suretiyle veya gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranılarak suç işlenmiş olması durumunda; mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, ilgili ehliyet ve ruhsat belgelerinin geri alınmasına, belli bir meslek ve sanatı yapmaktan yasaklanma,

•Mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle ve gönüllü olmak koşuluyla kamuya yararlı bir işte çalıştırılma şeklinde olabilmektedir. Seçenek yaptırım içn kanun hâkime bir takdir yetkisi sunmuş durumdadır fakat kişi daha önce bir hapis cezası almamış ve ceza 30 günden az ise ya da suçu işlediği sırada 18 yaşını doldurmamış ya da 65 yaşını doldurmuş ve 1 yıl ya da daha az hapis cezası almış kimseler için cezanın adli para cezasına çevrilmesi zorunludur.

Suç tanımında hapis cezası ile adlî para cezasının seçenek olarak öngörüldüğü hallerde, hapis cezasına hükmedilmişse; bu ceza artık adlî para cezasına çevrilmez.

Hüküm kesinleştikten sonra Cumhuriyet savcılığınca yapılan tebligata rağmen otuz gün içinde seçenek tedbirin gereklerinin yerine getirilmesine başlanmaması veya başlanıp da devam edilmemesi halinde, infaz hâkimliği kısa süreli hapis cezasının tamamen veya kısmen infazına karar verir ve bu karar derhal infaz edilir. 

Hükmedilen seçenek tedbirin hükümlünün elinde olmayan nedenlerle yerine getirilememesi durumunda, infaz hâkimliğince tedbir değiştirilir.

ADLİ PARA CEZASI 

Adli para cezalarında kanunda belirtilen haller söz konusu olduğu vakit kişinin hapis cezası alması yerine belli miktarda parayı ödemesi karşılığında cezanın infazı sağlanmaktadır.

Adlî para cezası, beş günden az ve kanunda aksine hüküm bulunmayan hallerde yedi yüz otuz günden fazla olmamaktadır. 

Ödenecek miktar her güne karşılık en az 20 en çok 100 Tl olup ekonomik duruma göre belirlenmektedir.

 Hâkim, ekonomik ve şahsi hallerini göz önünde bulundurarak, kişiye adlî para cezasını ödemesi için hükmün kesinleşme tarihinden itibaren bir yıldan fazla olmamak üzere mehil verebileceği gibi, bu cezanın belirli taksitler halinde ödenmesine de karar verebilir. Taksit süresi iki yılı geçemez ve taksit miktarı dörtten az olamaz. Kararda, taksitlerden birinin zamanında ödenmemesi halinde geri kalan kısmın tamamının tahsil edileceği ve ödenmeyen adlî para cezasının hapse çevrileceği belirtilir.

Ceza hukukunda hükmedilen cezalar ve seçenek yaptırımları başta olmak üzere alanında uzman hukukçuya başvurmak hak kaybı yaşanmasının önüne geçecektir.

Av. Fırat Fesih KAYA