Türk Ticaret Kanunun 959-964 maddeleri arasında düzenlenmiş olan gemi tescil işlemleri şu şekilde karşımıza çıkmaktadır.

•Türk Gemileri için, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın uygun göreceği yerlerde gemi sicili tutulur. Gemi bağlama limanının tabi olduğu sicil müdürlüğünce tescil olunur.

•Gemi sicilleri, liman başkanlığı nezdinde çalışan sicil müdürlükleri tarafından, o yerde deniz ticareti işlerine bakmakla görevli asliye ticaret mahkemesinin, bulunmadığı taktirde asliye ticaret mahkemesinin, o da yoksa ticaret davalarına bakmakla görevli asliye hukuk mahkemesinin gözetimi altında tutulur. Bir yerde ticaret davalarına bakan birden çok mahkeme varsa, gemi sicilinin tutulmasını gözetecek mahkemeyi Adalet Bakanlığı’nın önerisi üzerine Hakimler ve Savcılar Kurulu belirler.

•Gemi henüz tescil edilmeden önce herhangi bir kişi kendisinin malik olduğunu ileri sürerek tescil isteminde bulunan kişinin mülkiyetine itiraz ederse, gemi tescil edilmekle beraber itiraz eden lehine sicile şerh verilir.

•Bir geminin sicile tescil edilebilmesi için:

1)Kanunen tescili mümkün gemilerden olması,

2)Türk bayrağı çekme hakkına sahip olması ve 

3)Yabancı bir gemi siciline kayıtlı olmaması gerekir.

Tescili Mümkün olmayan gemiler

Türk gemisi olmayan gemilerde, yabancı bir gemi siciline kayıtlı bulunan Türk Gemileri, donanmaya bağlı harp gemileri, yardımcı gemiler ve Devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişilerine ait münhasıran bir kamu hizmetinin görülmesine özgülenmiş gemiler Türk Gemi Siciline tescil olunamaz.

Tescili Mümkün Gemiler: Tescili mecburi gemiler ve tescili ihtiyari gemiler olmak üzere 2’ye ayrılır.

Tescili mümkün olmayan gemiler dışında kalan tüm gemilerdir. Tescili mümkün gemiler de tescili mecburi gemiler ve tescili ihtiyari gemiler olarak ikiye ayrılır. Tescili Mecburi Gemiler:18 gros tonilatoda ve daha büyük her ticaret gemisinin maliki, tescil isteminde bulunmak zorundadır. 

Tescili İhtiyari Gemiler:18 gros tonilatodan küçük ticaret gemileri ile tonilatosu ne olursa olsun tescili mümkün olan gayri ticari gemilerdir.(yatlar,münhasıran gezinti ,spor,eğitim amacına tahsis edilmiş gemiler)malik bu gemileri tescil ettirip ettirmemekte serbesttir)

TESCİL TALEBİ

Gemi, ancak malikin veya maliklerinden birinin istemi üzerine gemi siciline tescil olunur. Talep dilekçesiyle yapılır. Tescil talebiyle birlikte aşağıdaki hususlar bildirilir:  Geminin adı;  Nev'i ve imalinde kullanılmış olan esas malzeme; Bağlama limanı; İnşa olunduğu yer ve kızaktan indiği yıl (Tespit edilmeleri fevkalade müşkül olmamak şartıyla); Resmi ölçme neticeleri ve makine takati; Geminin maliki: Hakiki şahıs ise: Ad ve soyadı, varsa ticaret unvanı ve kayıtlı bulunduğu ticaret sicil memurluğu ile sicil numarası; Ticaret şirketi ise: Şirketin nev'i, ticaret unvanı ve tescil olunduğu ticaret sicil memurluğu ile sicil numarası; Diğer hükmi şahıslardan ise: Adı ve merkezi; Donatma iştirakı ise müşterek donatanların ad ve soyadları ile gemi paylarının miktarı; İktisap sebebi; Türk Bayrağını çekme hakkına esas teşkil eden sebepler; Donatma iştirakinde, varsa gemi müdürü; 841/3 fıkrasında yazılı halde mümessilin adı, soyadı ve adresi.

Daha önce yabancı bir gemi siciline kayıtlı bulunan bir Türk gemisinin, Türk Gemi Siciline kaydolabilmesi için artık yabancı gemi siciline kayıtlı olmadığını kuvvetle muhtemel gösteren belgelerin sicil müdürlüğüne sunulması gerekir.

Tescil zorunlu bir gemi, yabancı bir gemi siciline kayıtlı ise malikinin bu kaydı sildirmesi ve durumu belgelendirmesi gerekir; imkansızlık halinde bundan vazgeçilebilir.

TESCİL DEĞİŞİKLİKLERİ

Gemi siciline tescil edilen hususlarda meydana gelen değişikliklerin sicile geçirilmek üzere bir dilekçe ile sicil müdürlüğüne bildirilmesi gerekir.

Türk bayrağı yerine diğer bir bayrak taşımasına izin verilmiş olan geminin (TTK 941/1) ne süreyle Türk Bayrağı çekemeyeceği sicil müdürlüğüne bildirilir ve bu husus tescil edilir. İzin sona erer veya geri alınırsa bu olguda tescil olunur.

Gemi kurtarılamayacak şekilde batar veya tamir kabul etmez bir hale gelir yahut her ne suretle olursa olsun Türk Bayrağı çekme hakkını kaybederse, bu hususların da gecikmeksizin sicil müdürlüğüne bildirilmesi gerekir.

Bildirimi gemi maliki ve donatma iştirakinde gemi müdürü yapmak zorundadır. İstemde bulunması gerekenler birden fazla ise bunlardan birinin istemi yeterlidir. Malik birden fazla kişi tarafından temsil edilen bir tüzel kişiyse aynı esas geçerlidir.

Bir hususun gemi siciline kaydını, kaydın değiştirilmesini ve silinmesini istemekle yahut bu işlemlerin yapılabilmesi için gerekli belgeleri ibraz etmekle yükümlü olan kişiler, bu işlemleri gerektiren hususları öğrendikten sonra on beş gün içinde yükümlülüklerini yerine getirmedikleri taktirde haklarında 33. Madde hükmü (iki yüz Türk Lirasından dört bin Türk Lirasına kadar idari para cezasıyla )uygulanır. Re’sen silinmeye ilişkin 966. Madde hükmü saklıdır.

Gemi tescil ve terkin işlemleri de dahil olmak üzere Deniz Hukuku alanında yapılan hukuki işlemlerde bu alanda uzman bir avukata başvurulmasında yarar vardır.

Yeşim Ezgi Türkmen