Gemi ipoteği , TTK Madde 1014 vd düzenleme alanı bulmaktadır.

İpotek, alacaklar için bir teminattır ve bu ipotek bir gemi üzerinde de kurulabilmektedir.  Kurulan ipotek ile alacaklıya, alacağını temin edemediği zaman bunu gemi bedelinden alma yetkisi verilmiş olur. Eğer gemi sicile kayıtlı ise sözleşmeye dayalı rehni sadece gemi ipoteği ile sağlanabilmektedir.

Söz konusu alacak mevcut bir alacak olabileceği gibi ileride doğacak bir alacak ya da şarta bağlı bir alacak da olabilir. (Hamiline yazılı bir tahvile bağlı alacağı teminat altına almak amacıyla gemi ipoteği kurulması için malikin sicil müdürlüğüne beyanda bulunması ve sicile tescil yeterlidir.)

Gemi ipoteğinde sınırlandırma ise; paylı mülkiyet söz konusu ise karşımıza çıkar ve ipotek paydaşlardan birinin payından ibaret olur.  

Gemi İpoteğinin Kurulması (TTK madde 1015)

Gemi ipoteğinin kurulması için geminin maliki ile alacaklının arasında yapılacak, yazılı ve imzaların noter onaylı (gemi sicil müdürlüğünce de yapılabilir.) olduğu bir sözleşme olması ve bu anlaşmanın gemi siciline tescil edilmesi gerekmektedir. Burada belirtilen şekil, gemi ipoteği için geçerlilik şeklidir. 

Geminin mülkiyetinin, Yabancı bir ülkede kazanılması halinde henüz Türk Gemi Sicili veya Türk Uluslararası Gemi Siciline tescil edilmemişse, bayrak şahadetnamesine şerh tescil hükmünde olup geminin tescilinde ipotekler resen sicile geçirilir.

Gemi İpoteği Sicilinde nelerin yer alacağı TTK madde 1016 da sayılmış olmakla beraber makalemizde dikkat çekmek istediğimiz hususlar şunlardır; Alacak, Türk Lirası olabileceği gibi yabancı para da olabileceği için alacağın TL  ile tutarı(yabancı para veya Türk parası karşılıklarının hesabında; hesap günündeki Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının döviz alış kuru esas alınır. Rehin haklarının hangi yabancı para üzerinden kurulabileceği Hazine Müsteşarlığınca belirlenir ancak aynı derecede birden fazla para türü kullanılarak gemi ipoteği kurulamaz.) sicilde bulunması gereken bir husustur. Yine ipoteğin derecesi de sicilde yer alır. Alacağın miktarı belirli değil veya değişken ise, gerçek miktarı zamanında saptamak üzere, ipoteğin teminat altına alacağı alacak miktarının üst sınırı belirlenerek gemi siciline tescil edilir; alacak faizli ise, faizleri de üst sınır kapsamında sayılır.

Bir poliçeden veya hamiline yazılı bir senetten ya da ciro yolu ile devri kabil diğer bir senetten doğan alacakları teminat altına almak amacıyla gemi ipoteğinin kurulmasında, alacağı sonradan iktisap edenlerin leh ve aleyhine gemi ipoteği üzerinde belirli tasarruflarda bulunmak ve ipoteğin paraya çevrilmesi için yapılacak takipte alacaklıyı temsil etmek üzere belirlenebilecek temsilcinin de sicile kaydı gerekmektedir.

İpoteğin teminat altına aldığı alacak

İpotekli gemi Türk Medeni Kanununun 875 inci maddesinin birinci fıkrasıyla 876 ncı maddesinde öngörülen alacaklar için teminat sağlar.

İpotek, Gemi, gemi payı, bütünleyici parça, eklenti, gemi yerine geçen satış veya kamulaştırma bedeli ve tazminat istemlerini kapsamaktadır. ( Bildirim yükümlülüğü yerine getirilerek sigortacıya bildirim yapıldığı takdirde Sigorta tazminatını da kapsamaktadır.)

İPOTEĞİN HÜKÜMLERİ

Alacağın muaccel olmasından önce

İpotekli alacaklının hakları

İpoteğin gemi ile sağlamış olduğu teminat, geminin veya tesisatının kötüleşmesi sonucunda tehlikeye düşerse, alacaklı tarafından malike uygun bir süre verilerek durumun düzeltilmesi istenebilir. Bu süre içinde tehlike giderilmezse, alacaklı derhal ipoteği paraya çevirmek hakkını elde etme imkanına sahip olur.

Malikin gemiyi işletme tarzı sonucu olarak, ipoteğin sağladığı teminatı tehlikeye düşürecek şekilde gemi veya tesisatının kötüleşmesi malik gerekli önlemleri almazsa, alacaklının istemi üzerine mahkeme; 1353 üncü madde uyarınca geminin ihtiyaten haczine, Gerekli görürse geminin, kaptandan başka bir yediemine bırakılmasına ve Malikin ihtiyati haczin uygulanmasından başlayarak bir aylık süre içinde gerekli önlemleri almasına, karar verir. Bu sürenin sonunda önlemlerin henüz alınmadığı veya alınan önlemlerin yetersiz kaldığı anlaşılırsa mahkeme, ipoteğin paraya çevrilmesi yoluyla ilamlı takip başlatmak üzere alacaklıya bir aylık süre verir.

Malikin hakları

Def'ide bulunma hakkı ; İpotekli geminin maliki, borçlunun alacaklıya karşı sahip olduğu def'ileri alacaklıya karşı ileri sürebilme hakkına sahiptir. Ayrıca borçlunun, borcunu alacaklıdan olan muaccel ile takasın mümkün olduğu bir alacağı varsa, ipotekli alacaklının hakkını gemiden almasına engel olabilmektedir. Malik ,aynı zamanda borçlu olmaması kaydıyla, borçlunun def'iden vazgeçmesinden etkilenmez ve o def’ileri ileri sürebilir.

Alacağın muacceliyeti için bildirimde bulunma hakkı

Alacağın bildirim ile muaccel hale gelecekse bu bildirim, ancak alacaklı tarafından malike veya malik tarafından alacaklıya yapıldığı takdirde, gemi ipoteği hüküm ifade edecektir.

Alacağın muaccel olmasından sonra

Alacağın muaccel olmasından sonra gemi malikinin borcu ödeme hakkına sahip olur ve borcu ödeyebileceği gibi tevdi ya da takas hakkına da sahip olur.

Gemi ipoteğinin devri ve değiştirilmesi

İpoteğin devri; Alacak ve ipotek birbirinden bağımsız olarak devredilemeyeceği için (üst sınır ipoteği istisnadır.) İpotekle teminat altına alınmış olan alacağın devri ile gemi ipoteği de yeni alacaklıya geçer. Bu devir sözleşmesinin yazılı şekilde yapılarak gemi siciline tescil edilmesi gerekmektedir. Devir halinde malikin, eski alacaklı ile arasında mevcut hukuki ilişkiye dayanarak gemi ipoteğine karşı ileri sürebileceği bir itiraz veya def'iler, yeni alacaklıya karşı da ileri sürülebilecektir.  

GEMİ İPOTEĞİNİN SONA ERMESİ

Aşağıda yer alan hallerde gemi ipoteği sona ermektedir:

Alacağın sona ermesi, Alacaklı ve borçlu sıfatlarının aynı kişide birleşmesi, Gemi maliki olmayan borçlunun alacağın bir kısmını ödemesi hali ( Bu durumda gemi ipoteğinin alacaklı üzerinde kalan kısmı borçluya geçenden sıra itibarıyla önce gelir.) Alacaklı ve malik sıfatlarının birleşmesi, Birlikte gemi ipoteğinde malikin alacaklıya ödemede bulunması, Birlikte gemi ipoteğinde ipoteğin borçluya geçmesi, Alacaklının gemi malikine karşı sahip olduğu istem hakkının zamanaşımına uğraması

Sadece ipoteğin düşmesi sonucunu doğuran sebepler:

İpotekli alacaklı ile gemi malikinin, ipoteğin kaldırılması hususunda 1015 inci maddenin ikinci fıkrasında öngörüldüğü şekilde anlaşmaları, Alacaklının Feragati, İpoteğin süresinin dolması (Belli bir süre için kurulan ipotek, bu sürenin dolması ile düşer.), 

Şu hallerde ise mahkeme tarafından ipoteğin düşmesine karar verilmektedir:

Alacaklının belli olmaması ve paranın tevdii hallerinde. 

Gemi üzerinde hangi hallerde ipotek kurulabileceği, tarafların sahip olacağı haklar da dahil olmak üzere Deniz Hukuku alanında yapılan hukuki işlemlerde bu alanda uzman bir avukata başvurulmasında yarar vardır.

Av. Fırat Fesih KAYA