5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunun da Arama ve El koyma işlemine dair usul ve esaslar 116-134 maddeleri arasında düzenlenmiştir. Ceza muhakemesinde, Ceza muhakemesinde, maddi gerçeğe ulaşmak için gerekli olan delillerin büyük bir bölümü arama tedbiri ile elde edilir. Bu sebeple şüpheli veya sanığın ya da delillerin elde edilmesi amacıyla arama tedbirine başvurulur. Ceza muhakemesinde bu kadar önemli bir yere sahip olan arama tedbiri,  temel hak ve hürriyetlere müdahale eder. Arama tedbire başvurulurken, temel hak ve hürriyetlerin korunmasına ve sınırlanmasına yönelik ilkelerin ihlal edilmemesi gerekir. Uygulamada arama tedbirine başvurulurken çok fazla ihlal edilmektedir.

ARAMA KARARI;

• Arama kararı, makul şüphe varsa şüpheli veya sanığın yakalanabilmesi veya suç delillerinin elde edilebilmesi amacıyla, şüpheli veya sanığın ya da diğer bir kişinin konutunda, işyerinde, üzerinde ve eşyasında yapılan araştırma işlemidir.

ARAMA KARARINI KİM VERİR?

•KURAL: Arama olarak hakim kararı ile yapılır. Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet Savcısının yazılı emri ile yapılır. Cumhuriyet savcısına ulaşılamadığı hallerde ise kolluk amirinin yazılı emri ile yapılır. Kolluk amirinin yazılı emri ile yapılan arama sonuçları Cumhuriyet Başsavcılığına derhal bildirilir.

•Ancak, konutta, iş yerinde ve kamuya açık olmayan kapalı alanlarda arama, hakim kararı veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısının yazılı emri ile yapılabilir. Yani kolluk amirinin yazılı emri ile yapılamaz.

•Cumhuriyet savcısı hazır olmaksızın konut, işyeri veya diğer kapalı yerlerde arama yapabilmek için o yer ihtiyar heyetinden veya komşulardan 2 kişi bulundurulur.(ARAMA TANIĞI)

•Askeri mahallerde yapılacak arama, Cumhuriyet savcısının nezaretinde askeri makamların katılımıyla adli kolluk görevlileri tarafından yerine getirilir. İSTİSNASI; ancak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet Savcısının yazılı emriyle de askeri makamların katılımıyla adli kolluk görevlileri tarafından arama yapılabilir.

GECE ARAMA YAPILIR MI?

•Konutta, iş yerinde veya diğer kapalı yerlerde gece vaktinde arama yapılamaz.

•İSTİSNASI: Ancak suçüstü veya gecikmesinde sakınca bulunan haller ile yakalanmış veya gözaltına alınmış olup da firar eden kişi veya tutuklu veya hükümlünün tekrar yakalanması amacıyla yapılan aramalarda bu kural uygulanmaz.

AVUKAT BÜROLARININ ARAMASI NASIL YAPILIR?

•Avukat büroları ancak mahkeme kararı ile ve kararda belirtilen olayla ilgili olarak Cumhuriyet savcısının denetiminde Baro başkanı veya onu temsil eden bir avukatın yardımıyla aranmaktadır. Bunun sebebi avukatla müvekkil arasındaki ilişki güven ilişkisine dayanmaktadır. Bu ilişkinin korunabilmesi için avukatlar sır saklamakla yükümlüdür. Sır saklamakla yükümlü olan avukatın bürosunun kolayca aranmaması gerekir.

ARAMA KARARI VE EMRİNDE BULUNMASI GEREKEN ZORUNLU UNSURLAR;

•Aramanın nedenini oluşturan fiil, aranılacak kişi, aramanın yapılacağı konut veya diğer yerin adresi ya da eşya, karar veya emrin geçerli olacağı zaman süresi, açıkça gösterilir.

•Arama tutanağına işlemi yapanların açık kimlikleri yazılır.

ARAMADA HAZIR BULUNABİLECEK KİŞİLER;

•Aranacak yerlerin sahibi veya eşyanın zilyedi aramada hazır bulunabilir; kendisi bulunmazsa temsilcisi veya ayırt etme gücüne sahip hısımlarından biri veya kendisiyle birlikte oturmakta olan bir kişi veya komşusu hazır bulundurulur.

•Şüphelinin veya sanığın yakalanabilmesi veya suç delillerinin elde edilebilmesi amacıyla, diğer bir kişinin de üstü, eşyası, konutu, işyeri, veya ona ait diğer yerler aranabilir. Zilyet ve bulunmazsa yerine çağrılacak kişiye, aramaya başlamadan önce aramanın amacı hakkında bilgi verilir.

•Kişinin Avukatının aramada hazır bulunmasına engel olunamaz.

BELGE VE KAĞITLARI İNCELEME YETKİSİ KİMDEDİR?

•Hakkında arama işlemi uygulanan kimsenin belge veya kağıtlarını inceleme yetkisi, Cumhuriyet savcısı ve hakime aittir. Ancak devlet sırrı niteliğindeki bilgileri içeren belgeler, ancak mahkeme hakimi veya heyeti tarafından incelenebilir.

USULSÜZ ARAMAYA İLİŞKİN ANAYASA MAHKEMESİ VE YARGITAY KARARI

•5271 sayılı CMK'nda arama ve elkoyma işlemine dair usul ve esaslar (m. 116-134) düzenlenmiştir. Anılan Kanun'un 119. maddesinin 1. fıkrasında “Hâkim kararı üzerine veya gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısının, Cumhuriyet savcısına ulaşılamadığı hallerde ise kolluk amirinin yazılı emri ile kolluk görevlileri arama yapabilirler. Ancak, konutta, işyerinde ve kamuya açık olmayan kapalı alanlarda arama, hâkim kararı veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısının yazılı emri ile yapılabileceği” belirtildikten sonra aynı maddenin 4. fıkrasında Cumhuriyet savcısı hazır olmaksızın konut, işyeri veya diğer kapalı yerlerde arama yapabilmek için o yer ihtiyar heyetinden veya komşulardan iki kişinin bulundurulacağı şarta bağlanmıştır.

•Anayasa Mahkemesi de, 19.11.2014 tarih ve 2013/6183 başvuru numaralı kararında, ihtiyar heyetinden veya komşulardan iki kişi bulundurulmadan yapılan arama sonucunda elde edilen hukuka aykırı delillerin hükme esas alınarak adil yargılanma hakkının ihlal edildiğine karar vermiştir. Yargıtay Ceza Genel Kurulu 28.04.2015 ve 2013/464, 2015/132 sayılı Kararında, arama işleminin, arama tanıkları (komşu veya ihtiyar heyetinden) kimseler hazır edilmeden yapılması sonucu elde edilen delillerin hukuka aykırı olduğunu belirtmiştir. Açıklanan pozitif hukuk normları, Anayasa Mahkemesi ve Ceza Genel Kurulu kararları karşısında; “hukuka aykırı biçimde” elde edilen deliller hükme esas alınamaz. Bu husus, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 6. maddesinde yer alan ve Anayasamıza da eklenen (m. 36) adil yargılanma hakkının gereğidir.