Uygulamada ÇED raporu olarak bilinen Çevresel Etki Değerlendirmesi raporu; devlet teşviki, proje onayları, banka kredileri , izin, yapı ve kullanım ruhsatı, iş yeri açma çalışma ruhsatı alınabilmesi için gerekli olan ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından verilen bir belgedir. 

2872 Sayılı Çevre Kanunun 2. Maddesine göre Çevresel Etki Değerlendirmesi; “Gerçekleştirilmesi plânlanan projelerin çevreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin belirlenmesinde, olumsuz yöndeki etkilerin önlenmesi ya da çevreye zarar vermeyecek ölçüde en aza indirilmesi için alınacak önlemlerin, seçilen yer ile teknoloji alternatiflerinin belirlenerek değerlendirilmesinde ve projelerin uygulanmasının izlenmesi ve kontrolünde sürdürülecek çalışmalar” olarak tanımlanmıştır.

ÇED raporu; Çevre Kanunu madde 10 da şu şekilde düzenleme alanı bulmuştur:

“Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu veya proje tanıtım dosyası hazırlamakla yükümlülüğü gerçekleştirmeyi plânladıkları faaliyetleri sonucu çevre sorunlarına yol açabilecek kurum, kuruluş ve işletmeler için söz konusudur. Bu kurumlara, Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu Kararı verilmedikçe ya da Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir Kararı alınmadıkça ilgili  projeleri ile ilgili onay, izin, teşvik, yapı ve kullanım ruhsatı verilemez; proje için yatırıma başlanamaz ve ihale edilemez. “

ÇED Raporu zorunlu olan haller; ÇED Yönetmeliğinin Ek-1 listesinde yer alan projeler ,"ÇED Gereklidir" kararı verilen projeler, Kapsam dışı değerlendirilen projelere ilişkin kapasite artırımı ve/veya genişletilmesinin planlanması halinde, mevcut proje kapasitesi ve kapasite artışları toplamı ile birlikte projenin yeni kapasitesi ek-1 listesinde belirtilen eşik değer veya üzerinde olan projelerdir.

Proje, ÇED Yönetmeliği madde 7 de belirtilen 1. Liste kapsamında yer alan işletme faaliyeti kapsamına giriyorsa, ÇED raporu alınması için proje dosyası doğrudan Çevre ve Şehircilik Bakanlığına sunularak ÇED olumlu kararı; 2. Listede yer alan işletme faaliyeti kapsamında ise Çevre ve Şehircilik Bakanlığının taşra teşkilatlarında yer alan illerdeki il müdürlülerinden ÇED gerekli değildir kararı alınmaktadır.

YETKİ

ÇED Yönetmeliği madde 5’e göre; “Yönetmeliğe tabi projeler hakkında "ÇED Olumlu", "ÇED Olumsuz", "ÇED Gereklidir" veya "ÇED Gerekli Değildir" kararlarını verme yetkisi Bakanlığa aittir. Ancak Bakanlık gerekli gördüğü durumlarda "ÇED Gereklidir" veya "ÇED Gerekli Değildir" kararının verilmesi konusundaki yetkisini, sınırlarını belirleyerek yetki genişliği esasına göre Valiliklere devredebilir.”

Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu kararı ya da Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir kararı alınmadıkça projelerle ilgili teşvik, onay, izin ve ruhsat için süreçlere başvuru mümkün olsa da; projelere teşvik, onay, izin, yapı ve kullanım ruhsatı verilemez, proje için yatırıma başlanamaz ve ihale edilemez. 

ÇED SÜRECİ

Proje için ÇED genel formatında hazırlanan ÇED başvurusu Bakanlığa sunulur. Bakanlık, uygunluk bakımından incelemesini beş iş günü içinde tamamlar. ÇED Genel Formatına uygun hazırlanmadığı anlaşılan ÇED Başvuru Dosyası tamamlanmak üzere iade edilir. Eksiklikler tamamlandıktan sonra ÇED dosyası yeniden Bakanlığa sunulur. Eğer raporun ÇED Genel Formata uygun hazırlandığına karar verilirse, Bakanlık tarafından başvuru dosyasındaki bilgiler dikkate alınarak, ilgili kamu kurum ve kuruluş temsilcileri, Bakanlık yetkilileri, proje sahibi ve Bakanlıkça yeterlik verilmiş kurum/kuruluşlardan oluşan bir Komisyon kurulur.

Proje ile ilgili olarak başvurunun yapıldığı, ÇED sürecinin başladığını, ÇED Başvuru Dosyasının halkın görüşüne açıldığını ve ÇED süreci tamamlanana kadar projeye ilişkin görüş ve önerilerin Valiliğe veya Bakanlığa verilebileceği Bakanlık ve Valilik tarafından anons, askıda ilan, internet vb. şekilde halka duyurulur.

Halkın katılımı toplantısı; Halka, yukarıda anlatılan bilgilendirmenin yapılmasının ardından projeye ilişkin görüş ve önerilerinin alınması için yapılan toplantıdır. Toplantının yeri, tarihi ve saati en az 10 gün öncesinden, yerel ve ulusal yayım yapan gazetelerde ilan edilir.

Komisyonun, kapsam ve özel format belirlemesi ÇED yönetmeliği madde 10 da düzenlenmiştir; Komisyon üyesi kurum/kuruluşların görüş ve önerileri ile halktan gelen görüş ve öneriler doğrultusunda Bakanlıkça ÇED Raporu Özel Formatı hazırlanır. Bu Özel Format Bakanlık tarafından belirlenen bedelin 1 ay içinde ödenmesi karşılığında verilmekte olup, ödeme yapılmazsa ÇED süreci sonlandırılır. Eğer ödeme yapılırsa Bakanlıkça yedi  iş günü içerisinde Özel Format verilir. Özel Formatın verildiği tarihten itibaren on iki ay içinde ÇED Raporunun bakanlığa sunulması gerekmektedir. Bu süre, talep edilmesi durumunda altı ay daha uzatılabilir. Bu süre içinde ÇED Raporu sunulmaz ise ÇED süreci sonlandırılmaktadır.

Çevresel etki değerlendirmesi olumlu veya çevresel etki değerlendirmesi olumsuz kararı

ÇED Yönetmeliği madde 12 ye göre çalışmalarını yürüten komisyon yaptığı inceleme ile ÇED raporuna son halini vererek raporu Bakanlığa sunar. Komisyonun değerlendirme toplantılarının sona ermesinden sonra on takvim günü içinde sunulan raporda eksiklik tespit edilmesi durumunda rapor iade edilir, iade edilen rapordaki eksikliklerin doksan takvim günü içerisinde tamamlanması gerekir. Eğer rapordaki eksiklikler tamamlanmazsa, ÇED süreci sonlandırılır. ÇED raporu Bakanlık ve/veya Valilik tarafından askıda ilan ve internet aracılığı ile on takvim günü görüşe açılır ve gelen görüşler doğrultusunda, eksiklik görülürse giderilmesi istenebileceği gibi Komisyonun yeniden toplanması da istenebilir. Nihai ÇED Raporu ve eklerinin proje sahibi taahhüdü altında olduğunu belirten taahhüt yazısı ve noter onaylı imza sirküleri beş iş günü içerisinde Bakanlığa sunulur.

ÇED Olumlu/ Olumsuz kararı: Bakanlık, yukarıda belirtilen prosedürler sonrasında proje için; "ÇED Olumlu" ya da "ÇED Olumsuz" kararını on iş günü içinde verir. Mücbir sebep olmadıkça proje için verilen "ÇED Olumlu" kararı ile yedi yıl içinde yatırıma başlanmaması durumunda "ÇED Olumlu" kararı geçersiz sayılır. "ÇED Olumsuz" kararında ise koşulların değişmesi halinde yeniden başvuruda bulunulabilmesi mümkündür.

Başvuru sürecinde hak ve zaman kaybı yaşamamak için; ÇED raporunun hangi projelerde gerekli olduğu, rapora başvuru usulü ve başvuruda gerekli belgelerle ilgili alanında uzman bir hukukçudan yardım alınmasında fayda olacaktır.

Av. Fırat Fesih KAYA