Bireysel başvuru hakkı, Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ile ek protokollerde yer alan temel hak ve özgürlüklerden herhangi birinin ihlali halinde başvurulan bir yargı yoludur.

Anayasa Mahkemesi’ne (AYM) bireysel başvuru yapılabilmesi için ihlal edildiği iddia edilen hak ve özgürlük hem Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında hem de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve ek protokollerde koruma altına alınmış olmalıdır.

BİREYSEL BAŞVURU HAKKININ DÜZENLENDİĞİ MEVZUATLAR 

Anayasaya Mahkemesine(AYM) bireysel başvuru hakkı, 12/09/2010 tarihli 5982 sayılı kanunla, 1982 Anayasasının 148 ve 149 maddelerinde yapılan değişikliklerle hukuk sistemine girmiştir. Bireysel başvuruya ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenmiştir.6216 Sayılı Anayasa Mahkemesinin Yargılama Usulleri Hakkında Kanunun 45. maddesi ila 51. maddeleri arasında Bireysel başvuru hakkı,  düzenlenmiştir. Aynı yasanın 76. maddesinde; bireysel başvuru hakkı ile ilgili yapılan düzenlemenin 23/09/2012 tarihinde yürürlüğe gireceği belirtilmiştir. Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru usulüne ilişkin hükümler, Anayasa Mahkemesi İç Tüzüğü 59 ila 84. maddeleri arasında ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.

BİREYSEL BAŞVURU HAKKININ KONUSU OLABİLECEK HAK VE ÖZGÜRLÜKLER

Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu protokoller kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir(6216 Sayılı Anayasa Mahkemesinin Yargılama Usulleri Hakkında Kanunu’nun 45/1 fıkrası).

1982 Anayasası’nın 148. Maddesinde de; “Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır” şeklinde düzenlenmiştir.

İhlale neden olduğu ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal için kanunda öngörülmüş idari ve yargısal başvuru yollarının tamamının bireysel başvuru yapılmadan önce tüketilmiş olması gerekir(6216 Sayılı Anayasa Mahkemesinin Yargılama Usulleri Hakkında Kanunu’nun 45/2 fıkrası).

Yasama işlemleri ile düzenleyici idari işlemler aleyhine doğrudan bireysel başvuru yapılamayacağı gibi Anayasa Mahkemesi kararları ile Anayasanın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemler de bireysel başvurunun konusu olamaz(6216 Sayılı Anayasa Mahkemesinin Yargılama Usulleri Hakkında Kanunu’nun 45/3 fıkrası).

BİREYSEL BAŞVURU HAKKINA SAHİP OLAN KİŞİLER

Bireysel başvuru ancak ihlale yol açtığı ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal nedeniyle güncel ve kişisel bir hakkı doğrudan etkilenen herkes tarafından yapılabilir.

Kamu tüzel kişileri bireysel başvuru yapamaz. 

Özel hukuk tüzel kişileri (dernekler, vakıflar, şirketler vb) sadece tüzel kişiliğe ait haklarının ihlal edildiği gerekçesiyle bireysel başvuruda bulunabilir. Yalnızca Türk vatandaşlarına tanınan haklarla ilgili olarak yabancılar bireysel başvuru yapamaz.(6216 Sayılı Anayasa Mahkemesinin Yargılama Usulleri Hakkında Kanunu’nun 46. Maddesi)

BİREYSEL BAŞVURU USULÜ

Bireysel başvurular, bu Kanunda ve İçtüzükte belirtilen şartlara uygun olarak doğrudan ya da mahkemeler veya yurt dışı temsilcilikler vasıtasıyla yapılabilir. Başvurunun diğer yollarla kabulüne ilişkin usul ve esaslar İçtüzükle düzenlenir. Bireysel başvurular harca tabidir. Başvurucu bir avukat tarafından temsil ediliyorsa, vekâletnamenin sunulması gerekir.

Başvuru dilekçesinde başvurucunun ve varsa temsilcisinin kimlik ve adres bilgilerinin, işlem, eylem ya da ihmal nedeniyle ihlal edildiği ileri sürülen hak ve özgürlüğün ve dayanılan Anayasa hükümlerinin, ihlal gerekçelerinin, başvuru yollarının tüketilmesine ilişkin aşamaların, başvuru yollarının tüketildiği, başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarih ile varsa uğranılan zararın belirtilmesi gerekir. Başvuru dilekçesine, dayanılan deliller ile ihlale neden olduğu ileri sürülen işlem veya kararların aslı ya da örneğinin ve harcın ödendiğine dair belgenin eklenmesi şarttır. 

BİREYSEL BAŞVURU SÜRESİ

Bireysel başvurunun, başvuru yollarının tüketildiği tarihten; başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren otuz gün içinde yapılması gerekir. Haklı bir mazereti nedeniyle süresi içinde başvuramayanlar, mazeretin kalktığı tarihten itibaren on beş gün içinde ve mazeretlerini belgeleyen delillerle birlikte başvurabilirler. Mahkeme, öncelikle başvurucunun mazeretinin geçerli görülüp görülmediğini inceleyerek talebi kabul veya reddeder. 

Başvuru evrakında herhangi bir eksiklik bulunması hâlinde, Mahkeme yazı işleri tarafından eksikliğin giderilmesi için başvurucu veya varsa vekiline on beş günü geçmemek üzere bir süre verilir ve geçerli bir mazereti olmaksızın bu sürede eksikliğin tamamlanmaması durumunda başvurunun reddine karar verileceği bildirilir. 

Anayasa Mahkemesine başvurunun konusu olan haklar, hakların ihlali halinde hangi şartlarda ve sürede başvurunun yapılacağı gibi konularda alanında uzman bir avukata danışmakta fayda olacaktır.

Av. Yeşim Ezgi TÜRKMEN